RELIGIEUZE RENAISSANCE IN MONGOLIË
MONGOLEN ZOEKEN NAAR SPIRITUEEL ALTERNATIEF NA VAL COMMUNISME
In Mongolië werd het boeddhisme, de traditionele godsdienst, 70 jaar lang onderdrukt. Toen twee jaar geleden de democratische omwenteling plaatsvond, veranderde dat. Een "Gemeenschap van Gelovigen" werd gevestigd die in korte tijd een exsplosieve groei doormaakte en zelfs een politiek partij voortbracht.
(Door Jan van der Made)
ULAN BATOR (ZOP) "Het klooster was hier tijdens het communisme. Er waren ongeveer 200 lama's (boeddhistische monnikken). Ze deden wat ze moesten doen. Maar het was moeilijk. Er was geen echte godsdienstvrijheid. Bovendien was dit het enige klooster in Mongolië dus voor mensen die ver woonden was het vrijwel onmogelijk om hier te komen. We wilden meer kloosters bouwen, maar de communisten waren het daar niet mee eens".
Maar nu leeft het boeddhisme weer. In het Gandon kloostercomplex dat vanaf een heuvel uitkijkt over Ulan Bator, Mongolië's hoofdstad, zijn iedere dag van 9 tot 11 uur in de ochtend diensten. Lama's en novicen zitten tegenover elkaar in de centrale tempel en zingen gebeden onder begeleiding van bellen en oorverdovende tuba's. In de geur van wierook schuifelen de bezoekers kloksgewijs rond de lama's of blijven bij de ingang staan om te kijken.
Choijiamch is de plaatsvervangende leider, de deputy Hambu Lama van het Gandon klooster. Hij is een grote man, getooid in een purperen kleed en ogen als glanzende knikkers. Zijn appartement is licht, met veel hout en een paar honderd meter verwijderd van het klooster.
OUDE PRAKTIJKEN
In 1989 kreeg het klooster een officieel fiat van staatspresident Ochirbat. Hij vertelde Choijiamch dat "er nu vrijheid is voor het boeddhisme, en dat er geen problemen meer zouden zijn tussen politiek en gelovigen". "En sedertdien komt de jeugd hier om te studeren in het klooster. Medicijnen, filosofie en gebedsoefeningen. Van het platteland zijn er dit jaar 100 kinderen gekomen en 50 of 60 uit Ulan Bator. Sommigen komen uit Buriat en Hamukth (in de Russische Federatie) en we hebben ook mensen uitgenodigd uit Tuva (Russische Federatie) en Binnen-Mongolië (in China).
"Veel lama's die tijdens het communisme hun activiteiten alleen in het geheim uitvoerden en een normaal leven leidden als bijvoorbeeld docent, zijn de afgelopen twee jaar teruggekomen". Het resultaat: in twee jaar tijd zijn er 130 nieuwe kloosters gebouwd in het hele land en is het aantal lama's vertienvoudigd tot tweeduizend. Oude praktijken komen terug. Wanneer een lama sterft, vergaat volgens de boeddhistische filosofie alleen zijn stoffelijke lichaam. Zijn geest wordt gereïncarneerd. Het probleem is alleen: hoe vind je die reïncarnatie? "Wanneer we wat beter zijn georganiseerd, zullen we de zoektochten naar reïncarnaties hervatten. We sturen dan speciale teams naar alle uithoeken van het land om pasgeborenen of jonge kinderen te bezoeken. Die moeten dan een aantal objecten bekijken. Eén van die objecten behoorde aan de lama die is gestorven. Als zo'n kind dan het juiste voorwerp aanwijst, dan weten we: dat is hem. Dat is de reïncarnatie".
KOORTSACHTIGE ACTIVITEIT
Eén van de gevolgen van de plotselinge religieuze vrijheid is de oprichting van een Gemeenschap van Gelovigen in maart 1990. Het ledental groeide in twee jaar tijd van achtduizend tot meer dan honderdduizend. De Gemeenschap, die zich tot taak had gesteld om religiueze activiteiten te organiseren en zorg te dragen voor de bouw van tempels en religieuze scholen te bevorderen, genereerde niet lang na haar oprichting een politieke partij, de Religieuze Partij.
In een klein yurtenkamp van bij elkaar drie ger, traditionele Mongoolse tenten, is het hoofdkantoor van de partij gevestigd. Je moet diep bukken om er naar binnen te komen, maar het slechte licht binnen en de ongemakkelijke krukken en mechanishe typemachines schrikken koortsachtige activiteit niet af. Voortdurend lopen mensen in en uit en Guchid Tserengiyn Bayarsuren, de partijvoorzitter beantwoord tijdens het interview minstens zeven telefoontjes want een secretaresse is te duur. Gelukkig wordt het gebrek aan geld gecompenseerd door een diepgravende filosofie die teruggaat tot de tijd van Chinggis Khan, de heerser die de Mongolen het grootste rijk gaf dat de wereld ooit heeft gekend. "Chinggis Khan formuleerde een filosofie genaamd de "Filosofie van Vreedzaam Bestuur". Deze denkwijze staat alle vorm van cultuur, godsdienst en onderwijs toe. Toen Batjain Khan, de kleinzoon van Chinggis andere gebieden ging veroveren paste hij de filosofie toe. Hij verwoestte geen enkele tempel. Kubilai Khan tenslotte vaardigde een decreet uit waarin hij stelde dat geen enkele godsdienst vervolgd mocht worden"
MENSENRECHTEN
De "Pax Mongolica" die twee eeuwen lang zorgde voor een bloeiende culturele uitwisseling tussen oost en west heeft een diepe indruk achtergelaten op Bayarsuren. "Onze partij nam veel aspecten over van dit culturele eclectisme. Het was zo'n sterk idee, dat de Revolutionaire Volkspartij (de grootste, voormalige communistische, partij van Mongolië) overnam in haar programma. En daardoor, door die verdraagzaamheid, heeft het boeddhisme een kans om zich een plaats te verwerven binnen politiek en regering. In de toekomst zal dat steeds sterker worden.
Het lama-boeddhisme komt oorspronkelijk uit Tibet, waar het op dit moment strict wordt gecontroleerd door de Chinese overheid. Hoe is de relatie tussen de Mongoolse gelovigen en Tibet? "Lange tijd was er een religieuze samenspraak tussen Mongolen en Tibetanen", zegt Bayarsuren, "Maar dat stopte onder het communisme. Nu wil onze partij en ook de Gemeenschap der Gelovigen de contacten tussen Mongolië en de Tibetanen intensifieren. De Gemeenschap heeft de Dalai Lama uitgenodigd, en die is gekomen. Onze wens is dat de Tibetanen hun mensenrechten terugkrijgen. 1992 is het jaar van de Tibetanen, en er staat een hoop op het programma".
MACHTSMONOPOLIE
De Religieuze Partij en de Gemeenschap der Gelovigen hebben niet alleen contact met de Dalai Lama en de Tibetaanse regering in ballingschap. "Mongoolse boeddhisten gaan naar Tibet om deel te nemen in religieuze activiteiten. Ook hebben we enkel Giger, wijze Lama's uit Tibet hier uitgenodigd. Het is niets politieks, alleen een religieuze samenspraak". De wijze waarop de Chinese regering in Beijing omgaat met de Tibetanen is herhaaldelijk doelwit van buitenlandse kritiek. De Chinese Communistische Partij is bang, dat de godsdienst nationalistische afscheidingsbewegingen aanwakkert, en past scherpe controle toe. Maar wat denken de Mongoolse machthebbers van de situatie in Mongolië? De vraag werd voorgelegd aan de heer Dash-Yondon, de voorzitter van de Mongoolse Revolutionaire Volkspartij (MRVP). De MRVP is de grootste in de coalitieregering nadat ze haar 70 jarig machtsmonopolie opgaf.
"Godsdienst is een mensenrecht. Het is een menselijk recht om te bepalen welke godsdienst je kiest. Godsdienst is niet anti-democratisch. Maar", voegt hij er waarschuwend aan toe "als ze op een onjuiste manier bloeien kan dat erg gevaarlijk zijn voor de eenheid van nationaliteiten en de godsdiensten. De eenheid moet goed zijn". Wat hij met "onjuist" bedoelt, daar kunnen de boeddhisten van Mongolië naar gissen. Maar zeker is dat het boeddhisme zich een eigen en onwrikbare plaats heeft verworven binnen het Mongoolse politieke en culturele bestel. Bayarsuren: "Het vormt de kern van de gedachten van de Mongolen. En dat kun je er nooit uitsnijden".