LASTERZAKEN POPULAIR
CHINEZEN ONTDEKKEN DAT RECHTSSYSTEEM SOMS WERKT
De Chinese Communistische Partij beslist uiteindelijk alles in China. Daarom is het vertrouwen in het rechtssysteem klein. Maar er bestaat een gedetailleerd apparaat van wetten en regels, rechtbanken, advocaten en procureurs. En in de laatste maanden is de geloofwaardigheid van het systeem gegroeid dankzij een aantal ogenschijnlijk onbelangrijke rechtszaken.
(Door Jan van der Made)
BEIJING (ZOP) Toen de 75-jarige Wu Zuguang om half twaalf 's nachts werd opgebeld en hoorde dat hij voor het gerecht was gedaagd wond hij zich zo op dat hij struikelde en met zijn hoofd op de grond sloeg. Twee weken later zijn de paarse littekens nog duidelijk te zien. Nu geniet de heer Wu van de aandacht die zijn zaak in de Chinese pers krijgt. In zijn zonovergoten appartement dat uitkijkt op een van de meest chaotische kruispunten in Beijing beantwoordt hij via een draadloze telefoon stralend het vragenvuur van journalisten van de Beijing Qingnianbao (Beijing Jeugdkrant), de Fazhi ribao ( Dagblad van het Rechtssysteem), de Beijing ribao (Dagblad van Beijing) en geinteresseerde vrienden.
"Natuurlijk had ik niet gedacht dat het een rechtszaak zou worden. Ik was gewoon kwaad op die supermarkt, hun mentaliteit van slaven van buitenlandse meesters en daarom schreef ik dat artikel". In juni las de heer Wu in de Zhonghua gongshang shibao (Blad voor Industrie en Handel) een verslag over twee jonge vrouwen die het Beijing filiaal van de joint-venture Wellcome supermarkt beschuldigd werden van diefstal. In een aparte kamer werden ze ondervraagd en moesten hun kleren en tassen openen. Toen bleek dat ze niets hadden gestolen konden ze gaan.
Maar de twee voelden hun goede naam aangetast en spanden een zaak aan die elf maanden zou duren en als eerste rechtszaak van een consument tegen een bedrijf de Chinese geschiedenis zou ingaan. "Voor het gemak van de klant, en vooral van de buitenlandse klant is de Wellcome de enige supermarkt in Beijing waar men boodschappentassen mee naar binnen mag nemen" merkte de general manager op ter verdediging. Bovendien hangt er een groot bord bij de ingang waar op staat dat het bedrijf het recht heeft om tassen te doorzoeken.
LAAG CULTUREEL PIJL
De zaak werd uiteindelijk in den minne geschikt. De supermarkt bood haar excuus aan en betaalde een compensatie . van driehonderd gulden per persoon voordat de rechtbank tot een uitspraak kwam. Maar Wu Zuguang was woedend over de opmerking ' .. en vooral voor de buitenlandse klant'. "Hoezo? zijn die anders dan wij? Verdienen die een betere behandeling? De opiumoorlog en de tijd van kolonisatie zijn al lang voorbij, waarom maakt die manager nu nog zo'n opmerking?"
De woede van Wu materialiseerde in een giftig traktaatje tegen de supermarkt in hetzelfde Blad voor Industrie en Handel, waarin hij de employees een 'laag cultureel peil' verwijt en beschuldigt van denigrerend taalgebruik en een slavenmentaliteit. Daarmee was dacht hij, wat hem betreft de kous af. Tot het bewuste telefoontje dat hem vertelde dat de Wellcome hem vanwege het schrijven van zijn artikel voor het gerecht had gedaagd wegens smaad en aantasting van de goede naam van het bedrijf.
Nu zijn de voorbereidingen voor het proces in volle gang. Wu heeft een advocatencollectief in de arm genomen, het twee maanden oude Jingtian Associates dat bestaat uit een zestal jeugdige en ambitieuze mannen. Ook de Wellcome maakt zich op voor de strijd. Uitspraak wordt begin volgend jaar verwacht.
GESCHILLENCOMITÉS
De zaak van Wu staat niet alleen. Het laatste halfjaar heeft de Chinese pers veel aandacht besteed aan rechtszaken. Het gaat daarbij met name om lasterzaken. Het publiek smult van de verhalen over beroemdheden als popzinger Cui Jian of schrijfster Yang Mo die zich besmaad voelen en processen zijn begonnen. "Vooral nadat Deng Xiaoping zijn reis naar zuid-China maakte is het aantal rechtszaken toegenomen" vertelt een Chinese advocaat. "De mensen worden zich langzaamaan bewust van het verschijnsel 'rechtbank'".
Chinezen zijn niet gewend om snel naar de rechter te stappen. Geschillen worden traditioneel uitgevochten met behulp van speciale 'geschillencomités' die in de huiskamer op bezoek komen om een probleem in den minne te schikken. Een gang naar de rechter wordt gezien als een onherstelbare breuk. Het feit dat China geen onafhankelijke rechtsspraak kent vormt een ander bezwaar. Rechters zijn verplicht om politieke studieklassen te volgen waar de lijn van de Communistische Partij wordt uitgemeten. Ze worden ook geacht om uitspraken te doen die in de lijn liggen van de ideen van de partij.
Politiek getinte geschillen vormen daarom een enorm probleem. Zo zag ex-minister van cultuur Wang Meng vorig jaar zijn pogingen om de Wenyibao (Krant van Kunst en Cultuur) voor het gerecht te dagen geblokkeerd door het gerechtshof zelf. De krant, waarin berucht voorstanders van de harde lijn de scepter zwaaiden had een stuk van de als vrijdenker beschouwde Wang Meng aangevallen als 'kritiek op Deng Xiaoping' en het hof durfde haar vingers niet te branden aan de machtsstrijd die zich kennelijk achter de schermen afspeelde.
ONAFHANKELIJKE ADVOCATENKANTOREN
Politiek andersdenkenden zijn in rechtszaken bij voorbaat kansloos. Artikelen 90 tot 104 van de Chinese strafwet bepalen dat 'alle daden die de Volksrepubliek ondermijnen en als doel hebben om de dictatuur van het proletariaat en het socialistische systeem te ondermijnen' bestraft worden met 10 jaar gevangenis tot levenslang. Deze wetten worden gebruikt om grondrechten als recht op vrije meningsuiting te overtroeven als iemand het waagt om kritiek te uiten op de communistische partij. Talloze dissidenten werden na het neerslaan van de protesten in de lente van 1989 onder deze wetsartikelen vervolgd.
Toch verandert het Chinese rechtssysteem langzaam. Met name wetten inzake internationale handel worden gepolijst; bij strafzaken worden de regels om advocaten in de arm te nemen versoepeld: sinds drie jaar is het zelfs mogelijk om onafhankelijke advocatenkantoren te openen; in Beijing zijn er nu een tiental actief. Het zal echter nog lang duren voordat China een onafhankelijke rechtsspraak zal krijgen waarbij ook politiek andersdenkenden een kans hebben. Via niet-politiek getinte geschillen zoals de zaak van de twee vrouwen tegen de Wellcome supermarkt en vervolgens die van de Wellcome tegen Wu Zuguang krijgt het grote publiek echter langzaam een juridisch besef, en belangrijker: het inzicht dat je ook kan winnen.