SHANGHAI: OPBLOEI VAN EEN METROPOOL
EX-HOER VAN AZIË VERVALT IN OUDE WEGEN
Shanghai, in de jaren dertig de "Hoer van Azië", het "Sodom en Gomorra van het Oosten", de "meest cosmopolitische stad ter wereld" wordt nu gebrandmerkt als het belangrijkste financiële centrum van de Pacific Rim in de 21e eeuw. Na vijftien jaar hervormingspolitiek en introductie van westerse ideeën is de stad herrezen uit de grauwe omklemming van centrale planning. De stad bruist, het nachtleven bloeit op en beursspeculanten doen zich tegoed aan het manna van westers kapitalisme.
(Door Jan van der Made)
SHANGHAI, (PAROOL)De meterslange wesp die aan het palfond is bevesstigd straalt blauw licht uit over een in kunstmatige mist deinende mensenmassa. Trommelvliezen worden onverbiddelijk bewerkt door een orkaan van hard-rock. Het is donderdagavond, 11 uur. JJ's, de grootste discotheek in heel China, vlakbij Shanghai's legendarisch Jinjiang-hotel, is bomvol.
"Ik kom hier iedere week", vertel Ni Longguan, een van de bijna tweeduizend bezoekers die avond. De bebrilde project-manager van een bedrijf voor hifi-apparatuur: "hier hebben we een kans om naar de nieuwste westerse muziek te luisteren." De toegangsprijs (door de week een tientje, zeventien gulden op zaterdag) vindt hij "duur maar de moeite waard".
Mark Ashley, de disc-jockey van JJ's: "Er komt hier een A-Z publiek. ook ouderen, die willen weten wat nou precies een disco is. Het is een leerproces voor ze." Toen de discotheek achttien maanden geleden werd geopend werden speciale "voordansers" uit Amerika en Australië ingehuurd die de verblufte Chinezen voordeden hoe je op de muziek van Michael Jackson swingt. "Nu kunnen ze het zelf", aldus Ashley, "ze hebben genoeg aan een good, solid beat.
Shanghai's nachtleven heeft in enkele jaren tijd ongekende vormen aangenomen. 's Avonds glimmen de straten in het veelkleurige neon van karaokebars, danszalen, cafés en nachtclubs waar dagelijks vele duizenden guldens worden omgezet.
PARTNERS
Het salontafelblad Asia, Inc. meldde in een geruchtmakend artikel dat de Shanghaise amusementswereld zou worden gecontroleerd door het Volksbevrijdingsleger, de politie, de Soon Yee On-triade uit Hong Kong en de Japanse Yakuza. Het zijn zaken waar men in Shanghai niet mee te koop loopt. "JJ's heeft een zwijgende partner", erkent Mark Powel, een andere disc-jockey, maar meer wil hij niet zeggen. "Dat is niet in mijn belang, noch in het jouwe", voegt hij er schichtig aan toe. Maar een manager van één van Shanghai's talloze karaoke-bars wil wel kijwt dat "als je hier als buitenlander of overzeese Chinees geen risico wilt lopen met je bedrijf, je een krachtige locale partner moet hebben. En de machtigste partners zijn het stadsbestuur, het leger en de politie".
Dat wordt bevestigd door Huang Yufeng, afkomstig uit Taiwan. Ze is bezig met het opzetten van een koffiehuis aan de Henanstraat, niet ver van de Bund, de boulevard aan de rivier de Pujiang. Het café (er worden twaalf soorten koffie geschonken) is en unicum voor Shanghai en misschien wel voor heel China. "We willen de mensen de gewoonte aanleren om 'effe een bakkie te gaan doen'".
POLITIE
Bij de koffie worden verschillende likeuren geschonken. Vergunning was geen probleem. Huang: "Het gebouw waar het café (genaamd I Love Coffee werd ingericht is bezit van de politie. De locatie kon niet beter. We zitten recht tegenover het immigratiekantoor van de grenspolitie. Alle buitenlanders die daar heengaan om hun visum te verlengen zien automatisch ons café". I Love Coffee is waarschijnlijk een van de goedkoopste cafés in Shanghai. In de Gouden Licht-bar nabij het Hilton-hotel is de minimumprijs twintig gulden per persoon. Bovendien wordt er tien procent "airconditioningkosten" gerekenend en twintig procent "muziektoeslag". Meisjes die bij een klant aan tafel schuiven bestellen zonder uitzondering "cognac" (dertig gulden per glas, meestal limonadesiroop) en rekenen uiteraard een "begeleidingstoeslag" die kan oplopen tot vele honderden guldens.
AFPERSING
"Pure afpersing", omschreef een Duitse bezoeker het Shanghaise nachtleven. Toen hij na een bezoek aan een bar (waar hij twee biertjes dronk en een half uur met een "hostess" praatte) de rekening kreeg gepresenteerd, bleek die tweeduizend gulden te bedragen. Toen hij weigerde te betalen "kwamen er opeens vanuit het niets acht mannen op me af die me met een mse bedreigden". Na tactisch onderhandelen wist hij de prijs tot 250 gulden te reduceren, maar toch.
Afpersing, maffiapraktijken? "Het hoort bij Shanghai. Bij China", vertelt Colin Barnes, een Britse adviseur van de gemeente Shanghai. een vertegenwoordiger van Nestlé die klaagde over de verhoging van vijftig procent van de telefoonkosten, kreeg te horen "dat hij maar beter kon betalen. Anders zou hij maar beter helemaal kunnen vertrekken uit Shanghai. En dan zou Nestlé beter ook maar haar verstigingen in China kunnen sluiten". Hij werd bang en betaalde. De schaduw van Du Yuesheng - de misdaadkoning die in de jaren Twintig en Dertig de Shanghainese onderwereld regeerde en doodskisten naar zijn vijanden stuurde bij wijze van waarschuwing - ligt dreigend over de stad.
Buitenlandse inversteerders worden er niet door afgeschrikt. In 1993 bedroeg het totale aantal joint-ventures in Shanghai meer dan vijfduizend met een totale investering van twintig miljard gulden. Vanwege haar gunstige locatie aan zee en vlakbij de monding van de Yangzi is Shanghai het logische overslagpunt naar China's enorme achterland. De toekomstplannen voor de ontwikkelingszone Pudong moeten in de volgende eeuw Shanghai's fel begeerde status als financieel hart van Oost-Azié verwezenlijken.
"De grote fout die we hebben gemaakt in de hervormingspolitiekt", merkte Deng Xiaoping ooit op, "is dat we Shanghai niet meteen de status van Speciale Economische Zone (SEZ) hebben gegeven." Toen de hervormingspolitiek in 1979 van start ging werden vier steden ingericht als SEZ's, die een relatief grote autonomie hebben en waar gunstige belastingvoorwaarden voor buitenlandse bedrijven gelden: Shenzhen, Zhuhai, Shantou, Xiamen en later ook de eilandprovince Hainan.
De grote kans voor Shanghai kwam in 1989. Toen in Beijing het Volksbevrijdingsleger een genadeloos einde maakte aan de studentendemonstraties, slaagde het statsbestuur van Shanghai er in de woedende demonstranten via bewogen televisietoespraken en zachte dwang van de duizenden buurtcomités naar huis te doen terugkeren. Het leger bleef in de barakken en er vloeide geen bloed.
De toenmalige burgemeester, Zhu Rongji, en Shanghai's partijsecretaris Jiang Zemin werden beloond: Zhu is nu vice-premier, Jiang Zeming bekleedt de driedubbele functie van partijsecretaris, staatspresident en voorzitter van de machtige Centrale Militaire Commissie.
Voor Shanghai waren de gevolgen onmiddelijk merkbaar. Een oud plan om Pudong, een enorm stuk land op de oostelijke oever van de Pujiang, tot ontwikkeling te brengen werd afgestoft. Geldstromen die aanvankelijk bedoeld waren voor de SEZ's werden naar Shanghai gesluisd. Het resultaat is een gestaag groeiende skyline op de oostelijke oever van de Pujiang waar de bijna vijfhonder meter hoge televisietoren van de Oriental Television het meest in het oog springt.
Ambitieuze plannen voor een vrije handelshaven, een nieuw vliegveld, kontoorcomplexen die in de toekomst vooral financiële instellingen moeten huisvesten en fabrieken liggen klaar.
Buitenlandse zakenlui zijn bijna unaniem positief over de toekomstmogelijkheden in Shanghai, spelen in op de groeiende en veranderende marktvraagen tonen zich daarbij creatief. Bastiaan J. van Veenendaal, plaatsvervangend general manager van de Shanghai Licee Food Co. LTD. een een joint-venture bakkerij in buitenwijk Minhang: "Meer en meer gaan de Chinezen brood als conveniencefood zien. Bovendien houden ze er van om dure dingen te kopen, om naar joint-venturebakkerijen te gaan en tegen hun vrienden op te scheppen dat ze zich zoveel brood kunnen veroorloven".
De bakkerij die nu nog tien man personeel heeft, hoopt in de toekomst tachtig procent van haar producten (die variëren van müslibrood en zuurdesemnbrood tot hot dogs en kroketten) op de locale markt te slijten.
INVASIE
De introductie van brood in China is symbolisch voor een algehele invasie van westerse ideeën. Neem het CEMI (China Europe Management Institute). Het is de bedoeling dat (na een positieve beslissing van de EEG later dit jaar) in 1996 China's eerste onafhankelijke instituut voor bedrijfswetenschappen, management en training te vestigen in Pudong. Het project (dat al in 1984 in embryonale vorm startte in Beijing) heeft inmiddels vele MBA-titels verleend en wordt dit jaar, voorlopig in een dependance van de Jiaotong-Universiteit) voortgezet in Shanghai.
De Belgische directeur Jan Borgonjon: "veel meer dan Beijing is Shanghai zich bewust van het belang vcan onderwijs voor economische ontwikkeling en ze zijn van plan om ver te gaan in hun ondersteuning van het onderwijs".
Naast internationaal erkende MBA-cursussen stellen kortere cursussen human resources management, marketing, leadership skills en general business awareness Chinese managers in staat om hun persoonlijke carrière een nieuwe impuls te geven. Volgens een interne enquete is het gemiddelde salaris van een Chinese manager na het doen van een CEMI-MBA-cursus elf keer zo hoog geworden.
Eén MBA-cursist is Jiang Dongfu. Begin dertig, driedelig grijs pak en een perfect Engels spreker werkt hij voor het hart van de Chinese experimenten met het kapitalisme: Shanghai Shenyin Securities Company, het belangrijkste Shanghainese brokerhouse dat verbonden is met de nu drie jaar oude aandelenbeurs.
AANDELEN
Toen deze op 19 december 1990 als eerste Chinese aandelenbeurs werd geopend leidde dat tot een koortsachtige activiteit. "In die tijd was iedereen gek geworden", aldus Jiang. "Er werd wild gespeculeerd met aandelen". Situaties waarbij aandelen via een loterijsysteem aan slechts een beperkt aantal mensen werden verschaft, leidden zelfs tot enorme rijen in de toch al overvolle straten van Shanghai en in een enkel geval tot ongeregeldheden die pas stopten na politieoptreden. Veel Shanghainezen aren bovendien geneigd om aandelen te zien als obligaties, met een veel hogere rente maar met dezelfde zekerheid. Jiang: "dat leidde tot teleurstelling. Nu laten de meeste mensen zich van tevoren goed informeren". Ze gaan naar adviseurs, kopen boeken of lezen het Shanghai Securities News waarin lezers worden gewaarschuwd tegen ondoordacht speculeren.
"Ze zijn psychologisch stabiel geworden. Verlies je wat geld? Pech gehad. Volgende keer beter. Zo redeneert men nu". Volgens Jiang Dengfu koopt meer dan 5 miljoen van de 13,5 miljoen inwoners van Shanghai aandelen. Gemiddeld wordt eenderde van het spaargeld opzijgezet voor noodgevallen, voor eenderde worden obligaties gekocht en met een derde speculeert men op de aandelenbeurs.
De aandelenbeurs in een vleugel van het Pujianghotel, de als paddenstoelen opschietende winkelpaleizen-in-glas-en-staal als de Isetan, Wellcome en Wing On, het woeste nachtleven, de eetcultuur en de potentiële arbeidsmogelijkheden werken als een magneet. Op dit moment is er een niet-officieel geregistreerde bevolking van 2,5 miljoen mensen die uit alle delen van het land komen om werk te zoeken.
Als ze geluk hebben vinden ze onderdak in de grauwe uitgestrektheid van de laagbouwwijken buiten de Zhong'an Lu, di ringweg die het centrum van Shanghai omsluit. Honderden boren met opgestikte klren en versleten tassen hurken in groepjes bij elkaar voor het Weststation in de wijk Yangjiakou. Ze probleren banen te vinden in de bouw, als huishoudsters of in een van Shanghai's vele cafés. Velen worden teleurgesteld en moeten berooid terugkeren.
PROBLEMEN
Deze toevloed van migranten toont de andere kant van de medaille van het succes van Shanghai wen wijst op de ernstige problemen binnen China's hervormingspolitiek. Terwijl kustgebieden als Shanghai, de provincies Guangdong, Fujian en Jiangsu kunnen bogen op de snelste groeicijfers ter wereld blijft de ontwikkeling van het Chinese achterland schrikbarend achter. Een onlangs gepubliceerd intern rapport van de Chinese Academie van Sociale Wetenschappen waarschuwt voor regionalisering die voortkomt uit het feit dat de rijkste provincies hun inkomsten niet graag willen delen met het arme achterland. Toenemende fricties tussen de regio's en het centrum in Beijing en mogelijk "Joegoslavische toestanden".
Maar in Shanghai's centrum is hier niets van te merken. "Shanghai is een eiland", merkt een Nederlandse handelaar op die al een jaar in de stad woont. "Als er problemen ontstaan in de rest van China zullen wij de laatsten zijn die daar iets van merken".