MAO ONDER DE HAMER
GROOTSTE VEILING OOIT IN CHINA
Deze week werd in China de grootste veiling in de geschiedenis van de Volksrepubliek gehouden in Beijing. In totaal werd er voor bijna twintig miljoen gulden aan schilderijen, snuifflesjes, postzegels, beeldhouwwerken en zeldzame boeken door de veilingmeester weggehamerd. En voor de eerste keer in China's geschiedenis werd een taboe doorbroken op het veilen van doeken uit de politiek hypergevoelige Culturele Revolutie.
(Door Jan van der Made)
BEIJING (ZOP) De veilingmeester kwijt zich van zijn taak als een dirigent. Hij heeft een donkergrijs pak aan met een vlinderdasje en zijn ogen spieden de zaal af naar mensen die hun hand opsteken, het hoofd knikken of alleen een wenkbrouw optrekken. Als hij een bod waarneemt zwaait zijn arm naar voren en zijn zangerige stem deelt de nieuwe prijs mee. En afgelopen zaterdag moest dat razendsnel, want het was Culturele Revolutiedag.
Honderd een en twintig schilderijen waren te koop, de ene nog kleurrijker dan de andere. Nummer 458 Mao zhuxi yongyuan he women zai yiqi ("Voorzitter Mao Zal Voor Eeuwig Met Ons Samen Zijn", opbrengst 21,000 gulden) toont Mao Zedong omgeven door een menigte Rode Gardisten die met hun kleine rode boekjes zwaaien tegen een achtergrond van een rode vlaggenzee. Nr. 443 Mao zhuxi shi shijie geming renmin xin zhong de hong taiyang ("Voorzitter Mao is de Rode Zon in de Harten van de Revolutionaire Volkeren van de Wereld"): Mao wordt getoond met pet omgeven door een geel-oranje stralenkrans als een god-koning in een zon. De stralen waaieren uit over die revolutionaire volkeren, aziaten, afrikanen, europeanen, allen met een glimlach op de gespierde kaken en het rode boekje in de hand. Het schilderij stamt uit 1966, het beginjaar van de Culturele Revolutie, is een van haar best bewaarde werken en ging weg voor 66.000 gulden.
Gao Deming, de 62-jarige veilingmeester is niet verbaasd over de populariteit van de Culturele Revolutieschilderijen. "Ze tonen een leven waarin iedereen gelijk was. En we leefden op een simpele manier. Niemand maakte zich druk om luxe-artikelen. Maar nu leeft iedereen een zeer materialistisch leven. Ze houden ervan, maar tegelijkertijd denk ik dat ze op geestelijk gebied iets verloren zijn. Ze willen iets terugvinden". Zelfs Gao Deming "wordt vervuld van herinneringen".
SPION
Maar hij wil nooit meer terug naar het verleden: al in 1957 werd hij tijdens de "Anti-Rechtsen" campagne bestempeld als "Rechts Element" en "Spion" en veroordeeld tot twee en twintig jaar in een kolenmijnen. "Voor mij is die tijd geladen met bitterheid", zegt hij. "Ik kijk alleen naar de toekomst. Maar", merkt hij dubbelzinnig op, "ik heb toch veel plezier in de herinneringen die de schilderijen oproepen, net zoals dat bij veel mensen in de zaal het geval moet zijn".
Maar ze geven het elkaar niet kado. Het bieden bereikt een climax als nr. 447 op het dia-projectiescherm verschijnt, een twee meter hoog portret van Mao Zedong die de Rode Gardisten op het Tiananmen plein ontmoet. De stijl is simpel en toont alleen Mao, met een panda-glimlach, zijn arm als in een groet omhoog en in calligrafie aan de zijkant een oproep aan de jeugd dat ze "in het besturen van het land ze de Culturele Revolutie tot het eind moeten volhouden". De biedende partijen blijken een stel zakenlui uit Hongkong die met samenzweerderige gangstergezichten zitten te overleggen. Er zijn twee onbekende bieders die het via de telefoon doen, en hun prijs middels een vertegenwoordiger van het veilinghuis influisteren, en een priveondernemer uit de (vasteland) provincie Zhejiang.
Het bieden gaat steeds sneller, en de zaal moedigt de bieders aan met uitroepen en applaus. Maar uiteindelijk wint de prive-ondernemer: hij sleept het Mao-portret weg voor bijna een ton. "Hang ik in mijn kantoor om daar het morele en socialistische niveau te verhogen", zegt hij met een vette grijns, en verdwijnt om de formaliteiten en de betaling te regelen in het kantoortje achter de veilingzaal.
"LOFZANG OP TIANANMEN"
Als de veiling van de Culturele Revolutieschilderijen is afgelopen is het bijna drie uur verder. Uiteindelijk zijn er vier en tachtig van de honderd en twintig schilderijen verkocht voor een totale prijs van 10,5 miljoen RMB (2,1 miljoen gulden). Mijnheer Kou Qin, een van de vier vice-presidenten van het veilinghuis is er uitermate mee in zijn nopjes. "We zien deze veiling als een gelegenheid voor het publiek om dit soort kunst te bekijken. Veel van de schilderijen zijn nog nooit publiekelijk ten toon gesteld. En ook krijgen we op deze manier een idee van de waarde".
Een van de schilderijen die voor het eerst in meer dan twintig jaar het daglicht ziet is, is nr. 470 "Lofzang op Tiananmen". Het is een klein schilderijtje van 46 bij 60 cm, geschilderd door Qian Songyan in 1972. Het toont de poort van de Hemelse Vrede met haar fundamenten in een perzikkleurige waas. Maar een detail springt direct in het oog: het portret van Mao Zedong ontbreekt. "In die tijd was iedereen nogal paranoide", legt Kou Qin uit. "De schilder had tot het laatste gewacht met het schilderen van het Mao portret. Maar omdat het zo klein moest worden (ongeveer twee vierkante centimeter) was hij als de dood dat zijn penseel zou uitschieten en hij het gezicht van Mao zou verpesten. En in die tijd kon dat tientallen jaren opsluiting in een concentratiekamp betekenen. Hij heeft toen kennelijk maar besloten om het schilderij niet af te maken, en het is verder ook nooit vertoond".
Maar een Hongkongse kunstverzamelaar, die speciaal voor de veiling uit de Britse kroonkolonie is overgevlogen om bij de veiling te kunnen zijn, is bang dat er nog niet genoeg "kunstbewustzijn" in het Chinese vasteland bestaat. "Sommige grote schilderijen werden niet verkocht. Die gaan dus weer terug naar hun opslagplaats, ten prooi aan het stof. En ik vraag me af of veel mensen beseffen hoe duur het is om een schilderij jaar in jaar uit te onderhouden. De musea hier zouden meer aandacht moeten hebben voor kunst uit dat tijdperk, want voor je het weet is alles vergaan".
SOCIAAL REALISTISCHE KUNST
Maar dat was precies een van de doelstellingen van China Guardian (de naam zegt het eigenlijk al: guardian betekent "bewaker"), toen het in 1993 werd opgericht. "We willen het publiek bewust maken van de verschillende kunstvormen die er hier voorhanden zijn. Er is een lange tijd geweest dat klassieke kunst werd onderdrukt en vervangen door revolutionaire, of sociaal realistische kunst. Maar die laatste kunst wordt door velen nog niet echt als kunst gezien, meer als onvermijdelijk deel van het dagelijkse bestaan. En daardoor zijn veel mensen er niet zo voorzichtig mee, ze beschouwen het niet als waardevol. Deze veiling heeft aangetoond, dat dat begint te veranderen".
Toegegeven, de prijzen betaald voor de werken uit de Culturele Revolutieschilderijen vielen in het niet bij kunst uit andere historische tijdperken. Het duurst verkochte schilderij was van voor 1949: de "Reis van het Mooie Meisje" van de schilder Fu Baoshi leverde alleen al 10,8 miljoen RMB op, iets meer dan de hele Culturele Revolutieschilderijenverzameling, maar volgens velen is een lastig taboe doorbroken.